“Allah-ü Teala şöyle buyurdu:

-Ben kulumun zannına göreyim... O halde, Benim için hayır zannında bulunsun. Ve Ben Beni andığı zaman kulumun yanındayım.”

Bu da Kudsi bir Hadisi Şeriftir.

Bilesin ki, Yüce Hakkın her şeyde bir zuhuru vardır. Bu, has bir zuhurdur ki o zuhura mahal olan şeyin istidadına göre şekil alır. Şundan ki: Tecelli, kendisinde tecelli vaki olanın durumuna göre olmaktadır...

Zuhur da aynı şekilde Hakkın mazharlarından bir mazhardır. Ve tecelli mazharın durumuna göre olmaktadır. Durum böyle olunca, kendisinde bir şey zuhura gelecek olan korkulu bir kimse ise onda meydana gelecek şey korku suretinde gelir. Şayet kendisinde bir şey zuhura gelecek olan ümitli bir kimse ise onda muhabbet zuhur eder.

Hasılı kelam, yukarıda anlatılan kıyas yapılarak: Aşklı ise aşk zuhura gelir... İşbu anlatılan mana, Cüneyd-i Bağdadi Hazretleri’nin şu cümlesinde saklıdır:

“Suyun rengi kabının rengidir.”

Yukarıda anlatılan cümlelerden de anlaşılacağı üzere, O her bilginin aynıdır. Hatta her ilmin, her zannın, her fehmin aynıdır. Ve O ancak itikat edenin itikadına göre zuhur eder. Her şey onun tecelli suretleridir. Zuhuratının çeşitleridir. Zatının tecelligahıdır. Esmanın ve sıfatlarının aynalarıdır. Ve O her itikad sahibinin ve itikad edilen şeyin de aynıdır. Buraya kadar anlatılanlar:

“Ben kulumun zannına göreyim. O halde benim için hayır zannında bulunsun” cümlesinin bir açıklaması idi. Diğer kısmın açıklamasını aşağıda bulacaksınız.

“Ve ben, beni andığı zaman kulumun yanındayım...” buyuruldu. Bunun manası, şu şekilde açılabilir:

“Ben kulumla beni zikri şekli ile olurum. Şayet o, Celal isimleri yönünden zikrini yaparsa ona Celal isimleri yolu ile tecelli ederim. Şayet o, Cemal isimleri yolundan zikrini yaparsa ona Cemal isimleri yolundan tecelli ederim.”

Bu Hadisi Şerife bir şerh yapmak daha icap edecek. Bu manaya göre şöyle buyrulur:

“Ben tayin edilen her şeyde belli bir varlığım. Fark ve kesret şehadetgahında, beni müşahede eden ‘zancı’ları kemale erdiririm. Sonra, Benimle oluşu yönünden onunla olurum.”

İşbu mana şu Ayet-i Kerimenin derin manasında saklıdır: “Söyle: Herkes kabiliyetine göre amel eder...” (İsra Suresi, Ayet-84)

 Tevhid üç derecede anlatılır:

Delil ile Allah’ın varlığına dair hüküm; ilmi yoldan Allah’ın birliğini bilmek; irfan sahibinin kalbinde ilahi rüyetin galip gelmesi: öyle ki artık onda başkasını görecek hal kalmaz.

Bunlardan birincisi, her iman sahibi içindir. İkinci alimlerin tevhididir. Üçüncüsü, irfan sahiplerinin tevhididir.